Stowarzyszenie Otwórzcie Drzwi jest elementem psychiatrii środowiskowej wyrosłej z idei profesora Antoniego Kępińskiego, który opierając swoją aksjologię na chrześcijańskim systemie wartości, zmienił radykalnie podejście do chorego traktując go holistycznie i podmiotowo. W takim klimacie możliwe było powstanie naszej organizacji, która skupia osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego, a członkami wspierającymi i honorowymi mogą być ci, którzy wydatnie popierają ją materialnie lub są szczególnie zasłużeni w realizacji ideałów Stowarzyszenia.
Stowarzyszenie ukonstytuowało się wśród osób tworzących grupę wsparcia, spotykających się przy oddziale dziennym na Placu Sikorskiego w Krakowie. Po zarejestrowaniu w 2003 roku i uzyskaniu osobowości prawnej członkowie zaczęli rozszerzać edukację prowadzoną już wcześniej od lat początkowo wśród studentów. W krótkim czasie włączając się w program Schizofrenia – Otwórzcie Drzwi objęliśmy nią również lekarzy, pielęgniarki, księży i kleryków, pracodawców, nauczycieli, dziennikarzy i urzędników państwowych. W ostatnich latach do prowadzenia działalności statutowej wykorzystujemy granty, pisane przez naszą koleżankę wspólnie z edukatorami ze Stowarzyszenia na rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej (SRP). Od 2008 roku zrealizowaliśmy 12 grantów edukacyjnych dla Krakowa, Małopolski i dla południowych regionów Polski.
Pierwszy grant Przez edukację do akceptacji, który miał na celu upowszechnianie idei przedsiębiorczości społecznej, przełamywanie stereotypów na temat możliwości pracy osób chorujących psychicznie, przeciwdziałanie dyskryminacji na rynku pracy stał się mottem dla wielu wspólnych projektów realizowanego na różne sposoby przy stałej współpracy z SRP. Staraliśmy się o coraz lepsze przygotowanie do roli edukatorów i w tym celu zrealizowaliśmy projekt Jak uczyć innych o nas. Na wewnętrznych szkoleniach dyskusyjno-warsztatowych rozmawialiśmy o trudnych pytaniach i granicach w edukacji, o autoprezentacji, mowie niewerbalnej i poszerzaniu refleksji nad własną historią chorowania i zdrowienia, prowadziliśmy trening umiejętności interpersonalnych. Dzięki kolejnym projektom nasza edukacja objęła makroregion południowo-wschodni i w projekcie ,,Trzeba dać świadectwo. Zdrowienie i umacnianie osób chorujących psychicznie’’ promowaliśmy zdrowie psychiczne rozumiane jako orientację, w której życie pełnią życia, czerpanie z jego bogactwa i różnorodności jest możliwe pomimo doświadczenia choroby. Upowszechnialiśmy idee ,,zdrowienia’’(recovery) i ,,umacniania’’ (empowerment) prowadzące do wyrównania szans normalnego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez uzyskanie wiedzy o tym jak wychodzić z choroby, jak sobie radzić z jej objawami, jak egzystować i korzystać z życia pomimo niej. Ostatnim projektem jest ,,Wzmacnianie aktywności obywatelskiej i świadomości w obszarze psychiatrii’’. Głównym celem projektu jest poszerzenie wiedzy na temat rzeczywistych potrzeb osób chorujących psychicznie, ich praw, obowiązków, możliwości samych chorujących i w ich otoczeniu oraz w środowiskach terapeutycznych. Analizując naszą aktywność możemy stwierdzić, że byliśmy prekursorami polskiego programu EX-IN, Ex-Co czy asystentów zdrowienia (AZ) które realizowane są równolegle w Europie i obudziły zainteresowanie w kilku miastach Polski.
Corocznie jesteśmy współorganizatorami Dnia Solidarności z Osobami Chorującymi Psychicznie, Forum Psychiatrii Środowiskowej Beneficjentów, Rodzin i Profesjonalistów i mamy przedstawicieli w Małopolskiej Filii Sekcji Naukowej Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji. We współpracy z rodzinami i profesjonalistami włączamy się w kampanie społeczne na rzecz realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Jesteśmy Partnerem kolejnych Kongresów Zdrowia Psychicznego (www.kongreszdrowiapsychicznego.pl) Często występujemy w mediach w radiu i telewizji, udzielamy wywiadów prasowych, bierzemy udział w krakowskich inicjatywach kulturalnych. Razem z innymi podmiotami psychiatrii środowiskowej wtapiamy się w struktury miasta. Stowarzyszenie we współpracy z SRP prowadzi działalność wydawniczą. Naszym organem prasowym jest Czasopismo Środowisk Działających na Rzecz Osób Chorujących Psychicznie DLA NAS. Publikują w nim beneficjenci i profesjonaliści. Redakcja złożona z członków obu Stowarzyszeń spotyka się systematycznie co tydzień, pracując nad ostatecznym kształtem pisma, korzystając z materiałów, które spływają do nas z całej Polski. Patronat nad Czasopismem ma Zakład Psychiatrii Środowiskowej CM UJ i Zarząd Sekcji Psychiatrii Środowiskowej PTP. ,,Dla Nas’’ rozprowadzane jest nieodpłatnie, a kolportaż wiąże się najczęściej z konferencjami, sympozjami, spotkaniami dotyczącymi psychiatrii, gdzie uczestnicy zabierają nasze wydawnictwo, by wykorzystać je w poszerzającym się kręgu odbiorców. Spektrum działań Stowarzyszenia jest bardzo szerokie i coroczne sprawozdanie merytoryczne zawiera kilkanaście stron. Nasza ogólnopolska działalność uległa intensyfikacji kiedy w 2017 roku z inicjatywy naszego stowarzyszenia Ania Liberadzka powołała Akademię Liderów Cogito (patrz ALC na naszej stronie)
W realizowaniu celów statutowych pomaga nam ścisła współpraca ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej. Obok opisanych powyżej wspólnych projektów (czasopismo, granty, Forum Środowiskowe, Dni Solidarności) doświadczamy wsparcia, korzystamy z bazy lokalowej i materialnej, dzięki sponsoringowi możemy uczestniczyć w różnorodnych wydarzeniach np. sympozjach krajowych i zagranicznych. Prowadzimy też w bliskiej współpracy wymianę doświadczeń z organizacjami z Francji, Anglii, Norwegii, USA, Wielkiej Brytanii i Niemiec wyjeżdżając za granicę i goszcząc u nas ich przedstawicieli. W 2013 roku podpisaliśmy umowę o współpracy z analogicznym do naszego, stowarzyszeniem z Bielefeld w Niemczech. To była część naszej szerszej współpracy nie tylko z SRP ale poprzez ich sieć kontaktów z Polsko-Niemieckim Towarzystwem Zdrowia Psychicznego rozwinięta szczególnie w latach 2000 - 2015. Naszym partnerem jest także Stowarzyszenie Rodzin Zdrowie Psychiczne, które m.in. umożliwia zatrudnienie kilku członkom naszej grupy, finansuje wypoczynek i działa z nami w trialogu: pacjenci - rodzice - terapeuci.
W realizacji celów edukacyjnych pomocne okazały się częste szkolenia w różnych środowiskach, co pozwalało na szybkie nabywanie nowych umiejętności i kompetencji. Zróżnicowanie kierunków wykształcenia członków Stowarzyszenia Otwórzcie Drzwi i ich odmienne sytuacje życiowe, sprzyjają kierowaniu odpowiednich osób na spotkania edukacyjne o określonym profilu. Kraków to miasto o wielu uczelniach wyższych, co ułatwiało nam docieranie do studentów i kształtowanie u przyszłych elit intelektualnych afirmujących postaw wobec osób chorujących psychicznie. Na nasze zebrania, po wcześniejszych uzgodnieniach, często przychodzili studenci, którzy pisali o Stowarzyszeniu ,,Otwórzcie Drzwi’’ w swoich pracach dyplomowych.
To, że upowszechnienie działalności Stowarzyszenia przynosi korzyści odczuwamy od lat, gdyż na nasze spotkania przyjeżdżają osoby z różnych miast, by inspirować się i powielać nasze rozwiązania oraz sposoby działania.
strona internetowa: http://www.otworzciedrzwi.org/
kontakt: stotworzciedrzwi@wp.pl
Prawa, godności i potrzeby osób chorujących psychicznie w Polsce są rażąco naruszane. Według raportu Rzecznika Praw Obywatelskich: „Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce: wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki” z maja 2014 roku zawierającego rozdział o poszanowaniu praw i godności osób chorujących prawa te są łamane na kilku płaszczyznach:
Pierwszy przykład dotyczy czynności prawnych, oświadczeń woli oraz dziedziczenia ustawowego i testamentowego. Kodeks Cywilny zawiera sformułowanie: „Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenia woli (choroba psychiczna)” (Kodeks Cywilny, art. 945), a także sformułowanie: „Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych.” (Kodeks cywilny, art. 82). Należy dodać iż każda czynność prawna dokonana przez osobę z diagnozą choroby psychicznej może być uznana za nieważną.
Drugim przykładem dyskryminacji na poziomie legislacyjnym są unormowania związane z zawarciem małżeństwa: „Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa”. (Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 12).
Warto też nadmienić, że uprzednio obowiązujący Kodeks Karny zawierał zapis , który w praktyce oznaczał odmowę „chorym psychicznie” prawa do podejmowania współżycia seksualnego, ponieważ mogło to prowadzić do ukarania partnera. Kodeks przewidywał karalność każdego czynu nierządnego, a „za każdy czyn nierządny należy rozumieć stosunek seksualny osoby zdrowej z osobą chora psychicznie, z osobą pozbawioną całkowicie lub w znacznym stopniu zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swym postępowaniem” (Kodeks Karny, art. 169).
Z kolei „Sprawozdanie dotyczące przestrzegania praw pacjenta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej” Rzecznika Praw Pacjenta obejmujące okres od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku dokonuje oceny stopnia przestrzegania praw pacjentów szpitali psychiatrycznych w kontekście analizy stwierdzonych naruszeń.
Jeśli chodzi o naruszenia przepisów wynikających z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, to trzema najbardziej łamanymi prawami były: prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością; przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych osoby wykonujące zawód medyczny kierują się zasadami etyki zawodowej, po drugie: prawo pacjenta do poszanowania intymności i godności, po trzecie: prawo pacjenta do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o swoim stanie zdrowia; do wyrażenia zgody na udzielenie ww. informacji innym osobom. Natomiast jeśli chodzi o naruszenia przepisów wynikających z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego w trakcie hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym to najczęściej łamano prawa: prawo do informacji o planowanym postępowaniu leczniczym w przypadku hospitalizacji bez zgody, prawo do uzyskania zgody ordynatora na okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania z zakładu (przepustki), jeżeli nie zagraża to życiu albo życiu i zdrowiu innych osób, prawo do złożenia w dowolnej formie wniosku o nakazanie wypisania ze szpitala psychiatrycznego.
Raport Najwyższej Izby Kontroli: „Przestrzeganie praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym” z dnia 8 maja 2012 roku wskazuje, że Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia nieprzestrzeganie praw pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w trakcie przyjmowania tych osób do szpitala bez ich zgody oraz stosowania przymusu bezpośredniego odstępstwa od rzetelnego dokumentowania wykonania obowiązujących procedur w zakresie przyjmowania do szpitala pacjentów bez ich zgody (w trybie art. 23, 24, 28 i 29 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego) stwierdzono w 15 kontrolowanych jednostkach (83,3%). Polegały one na nieudokumentowaniu: braku możliwości zasięgnięcia opinii drugiego lekarza psychiatry lub psychologa (art. 23 ust. 2 uoozp), zatwierdzenia przez ordynatora/kierownika oddziału przyjęcia pacjenta do szpitala bez jego zgody, poinformowania pacjenta, który cofnął zgodę na leczenie w trakcie pobytu w oddziale, o przyczynach zatrzymania i jego prawach (art. 28 uoozp), zapoznania osoby przyjętej do szpitala z planowanym postępowaniem leczniczym (art. 33 ust. 2 uoozp). Ponadto ustalono, że w żadnej z 64 historii chorób pacjentów przyjętych do szpitala/oddziału psychiatrycznego bez ich zgody, w trybie art. 29 uoozp (na podstawie orzeczenia sądu), nie odnotowano poinformowania tych osób o przyczynach hospitalizacji i planowanym leczeniu. Domniemanie, że sąd poinformował pacjenta o przyczynach przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody nie może zastąpić informacji udzielonej przez lekarza w szpitalu. W zakresie stosowania przymusu bezpośredniego stwierdzono nieprawidłowości polegające na: niedokumentowaniu w historii choroby opisu badania lekarskiego poprzedzającego (uzasadniającego) zlecenie zastosowania przymusu oraz poprzedzającego decyzje o przedłużeniu stosowania przymusu na kolejne okresy sześciogodzinne; braku potwierdzenia dokonania przez kierownika szpitala oceny zasadności stosowania przymusu bezpośredniego; nierejestrowaniu krótkotrwałego uwolnienia z unieruchomienia co 4 godziny, zaspokojenia potrzeb fizjologicznych oraz przyjmowania posiłków i napojów. Ponadto Najwyższa Izba Kontroli stwierdza iż pomimo upływu sześciu lat nie udało się Rzecznikowi Praw Pacjenta powołać wystarczającej liczby Rzeczników Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, w celu objęcia ich opieką wszystkich stacjonarnych zakładów opieki psychiatrycznej. W ocenie Najwyższej Izby Kontroli stan ten nie sprzyja przestrzeganiu praw pacjenta.
Z kolei przygotowany przez przedstawicieli grupy docelowej raport „Potrzeby osób chorujących psychicznie w Małopolsce” autorstwa Anny Liberadzkiej i Doroty Kurbiel w oparciu o badania metodą fokusową 146 osób chorujących psychicznie wskazuje na następujące niezaspokojone potrzeby tej grupy:
