Warszawa - Kraków, 9 lipca 2024 r
Marek Balicki
Członek Rady ds. Zdrowia Psychicznego b. Minister Zdrowia
prof. Andrzej Cechnicki
Członek Rady ds. Zdrowia Psychicznego
Przewodniczący Porozumienia na Rzecz Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
Szanowna Pani Minister,
Minęło pół roku od spotkania Pani Minister z przedstawicielami Polskiego Towarzystwa Psychiatrii Środowiskowej oraz Komitetu Organizacyjnego Kongresu Zdrowia Psychicznego. Było to dobre spotkanie, które budziło nadzieję na przywrócenie reformy opieki psychiatrycznej na właściwe tory. Niestety, kolejne miesiące nie przyniosły oczekiwanych działań, co potwierdziło ostatnie posiedzenie Rady ds. Zdrowia Psychicznego odbyte w dniu 5 lipca br.
W nawiązaniu do przebiegu spotkania sprzed sześciu miesięcy oraz lipcowego posiedzenia Rady chcielibyśmy zasygnalizować Pani Minister kilka niepokojących problemów związanych z realizacją Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP) oraz systemową reformą opieki psychiatrycznej dla dorosłych, które wymagają rozwiązania jeszcze w tym roku.
1. Brak rozporządzenia ws. standardu organizacyjnego w centrum zdrowia psychicznego (CZP).
Brak ten stwarza zagrożenie dla oczekiwanej jakości funkcjonowania CZP, zwłaszcza w sytuacji włączania do pilotażu licznych placówek o różnym poziomie przygotowania, co miało miejsce w ostatnim czasie. Wskazują na to zarówno eksperci, osoby korzystające z pomocy, jak i przedstawiciele NFZ. Opracowanie merytoryczne w tej sprawie zostało przygotowane już trzy lata temu.
2. Brak korekty rozporządzenia ws. programu pilotażowego w CZP celem usunięcia najbardziej problematycznych i dysfunkcyjnych rozwiązań oraz ujednolicenia sposobu realizacji pilotażu przez poszczególne oddziały wojewódzkie NFZ.
Chodzi tu przede wszystkim o uregulowania wprowadzone w okresie 2022-2023, zwłaszcza dotyczące CZP typu B, których dysfunkcyjność potwierdziła się w praktyce i niekorzystnie wpływa na przebieg reformy oraz funkcjonowanie tych placówek. Natomiast sposób prowadzenia pilotażu przez niektóre oddziały NFZ utrudnia realizację części założeń programu i jest odbierany jako czynnik hamujący proces zmian.
3. Brak założeń wyspecjalizowanej opieki psychiatrycznej (dla dorosłych) oraz opieki wysokospecjalistycznej (instytuty badawcze oraz kliniki uniwersyteckie).
Stanowią one niezbędne dopełnienie środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej opartego na CZP.
4. Brak projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego wprowadzającej środowiskowy model opieki psychiatrycznej po zakończeniu pilotażu.
Zgodnie z prawem program pilotażowy poprzedza wdrożenie rozwiązań systemowych. Rozwiązania te wymagają regulacji ustawowych. Pilotaż kończy się 31 grudnia br. a nie ma jeszcze założeń projektu odpowiedniej ustawy. Nieuchronne przesunięcie terminu zakończenia pilotażu powinno być w tej sytuacji powiązane z przyjęciem harmonogramu prac legislacyjnych i wdrożeniowych.
5. Wykluczenie szpitali ogólnych nie posiadających oddziału psychiatrycznego, a chcących taki oddział utworzyć, z udziału w konkursie Ministerstwa Zdrowia na dofinansowanie infrastruktury psychiatrycznej oraz w ogłoszonym kilka dni temu naborze wniosków w ramach Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Jest to sprzeczne z jednym z najważniejszych dotychczasowych celów reformy opieki psychiatrycznej polegającym na tworzeniu nowych oddziałów psychiatrycznych przy szpitalach ogólnych (wielospecjalistycznych). Dziwi, że nabór w ramach środków UE został nazwany „w zakresie przenoszenia oddziałów psychiatrycznych ze szpitali monospecjalistycznych do szpitali wielospecjalistycznych”, a faktycznie dotyczy oddziałów już działających, w prawie wszystkich przypadkach jeszcze przed rozpoczęciem obecnej reformy, a nie ich „przenoszenia” w wyniku wsparcia ze środków europejskich.
6. Brak decyzji ws. utworzenia Krajowego Ośrodka Zdrowia Psychicznego.
Kolejne miesiące potwierdzają pilną potrzebę zapewnienia Ministerstwu Zdrowia instytucjonalnego wsparcia eksperckiego oraz ośrodka koordynacyjnego w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Jest to również jednym z celów NPOZP na lata 2023-2030.
Zarysowane problemy stanowią najbardziej palące kwestie reformy i oczywiście nie wyczerpują tematu. Należą one do zakresu działania Ministerstwa Zdrowia, a ich podjęcie staje się coraz bardziej pilne mając na uwadze powodzenie reformy wobec rosnącego znaczenia zdrowia psychicznego we współczesnym społeczeństwie i występujących zagrożeń.
Z perspektywy autorów tego pisma konieczne w tej sytuacji wydaje się powołanie ministerialnego zespołu ds. reformy opieki psychiatrycznej dla dorosłych na podstawie przepisów ustawy o Radzie Ministrów z określeniem zadań i terminów ich wykonania. Trzon zespołu mógłby przejąć funkcję liderowania procesowi zmian. Wypełniłoby to częściowo lukę, jaka powstała po likwidacji Biura ds. pilotażu i odejściu z Ministerstwa Zdrowia wieloletniego dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego. Brak lidera wpływa niekorzystnie na proces zmian, jak również przyczynia się do braku wsparcia dla uczestniczących w nim placówek.
Podejmowane ostatnio w ramach Rady ds. Zdrowia Psychicznego próby powoływania różnych gremiów mają z natury rzeczy charakter zastępczy. Doceniając najlepsze chęci poszczególnych osób gremia te nie mogą jednak rozwiązać spraw należących do zakresu działania Ministerstwa. Należałoby raczej oczekiwać od Rady wypełniania zadań ustawowych, do których należą m. in: monitorowanie realizacji NPOZP, opiniowanie projektów informacji o realizacji zadań wynikających z NPOZP czy opiniowanie projektów aktów prawnych.
Na zakończenie chcielibyśmy wyrazić nadzieję na pełną oraz konsekwentną realizację reformatorskich działań wytyczonych i rozpoczętych w latach 2017-2021 w ramach realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
